Wat is ‘bijvoeding’?

‘Bijvoeding’ is voeding die de dagelijkse voeding aanvult. Ze levert extra calorieën en of eiwitten en bevat vitamines, mineralen en spoorelementen. Sommige zijn verkrijgbaar met of zonder vezels.

Het kunnen poedervormige preparaten zijn die aan de gewone voeding worden toegevoegd.

'Orale bijvoeding’ of drinkvoeding voor medisch gebruik zijn veelal kant-en-klaar drankjes, die als aanvulling op de gewone voeding worden ingeschakeld. Bij ernstig eetlustverlies, kunnen de maaltijden vervangen worden door volledige en evenwichtige drinkvoeding. Drinkvoeding zorgt zo voor een voldoende aanbreng aan voedingsstoffen.

En tot slot kan ook sondevoeding als bijvoeding ingeschakeld worden, als aanvulling op de gewone voeding.

Al deze vormen van bijvoeding zijn verkrijgbaar bij de apotheek en via de thuiszorgfirma’s met voedingsservice: Linde Healthcare, Sorgente en Remedus.

Schakel ze nooit op eigen houtje in: drinkvoeding mag uitsluitend onder (para)medisch toezicht gebruikt worden. Vraag steeds het advies van je behandelende arts of een diëtist(e), gespecialiseerd in de oncologie. Die vind je in onze adressengids.

Wanneer is bijvoeding nodig?

Tijdens een kankerbehandeling krijgen sommige mensen moeite met eten. Dit kan uiteenlopende oorzaken hebben (zoals een gezwel ter hoogte van het spijsverteringskanaal, misselijkheid en braken door de behandeling, ….) en uit zich in gewichtsverlies. Maar er kan ook ongewenst gewichtsverlies optreden, zonder dat je de indruk hebt minder te eten.

In beide gevallen moet meteen ingegrepen worden. Het is immers belangrijk gewichts- en spierverlies, maar ook tekorten aan vitamines, mineralen en spoorelementen, te voorkomen tijdens de behandeling.

In een eerste fase kan de voeding zelf worden verrijkt met energie, en eventueel eiwitten, al dan niet aangevuld met een multivitaminen en -mineralensupplement. Tips hiervoor vind je in onze fiche rond ongewenst gewichtsverlies. Meest aangewezen is het gewichtsverlies zo snel mogelijk aan te kaarten bij een diëtist(e), gespecialiseerd in de oncologie, die vind je in onze adressengids. Zij/hij formuleert dan tips op jouw maat, en kan je ook zeggen of verrijking met supplementen al dan niet nodig is. 

Als hiermee het gewichtsverlies niet stabiliseert, wordt ‘orale bijvoeding’ ingeschakeld. Dat is meestal een melkdrank, die lijkt op een milkshake. Maar het is ook verkrijgbaar onder andere vormen, als een soort fruitsap, pudding, yoghurt, soep, fruitdessert, …. Ze zijn verkrijgbaar in verschillende smaken.

Naast vitamines, mineralen en spoorelementen bevatten ze veel calorieën en zijn de meesten ook eiwitverrijkt. Sommige zijn verkrijgbaar met of zonder vezels.

Een diëtist(e), gespecialiseerd in de oncologie, om je te helpen de juiste keuze te maken, vind je in onze adressengids.

Zou ook dit onvoldoende zijn, kan sondevoeding ingeschakeld worden, bijvoorbeeld ’s nachts. In dit geval wordt die toegediend via een neus- of maagsonde. Dit kan gecombineerd worden met gewone voeding en drinkvoeding. Deze vorm van sondevoeding biedt ook een alternatief voor mensen die orale bijvoeding niet lusten of niet verdragen.

Hoe gebruik je drinkvoeding?

• Geef gewone voeding steeds voorrang en zorg er dus voor dat de bijvoeding je eetlust niet belemmert. Neem het daarom bij voorkeur niet voor of bij de maaltijd, maar wel als dessert of tussen de maaltijden door, zeker 2 uur vóór de volgende maaltijd. Een goed moment is ’s avonds na de laatste maaltijd en voor het slapen gaan.
• Goed schudden voor gebruik.
• Drinkvoeding kan verwarmd worden, maar laat ze niet koken.
• Je hoeft een pakje of potje niet in een keer te consumeren. Neem gerust kleine beetjes doorheen de dag. Plaats ze in dat geval tussendoor telkens terug in de koelkast, daar kan ze geopend 24 uur bewaard worden.
• Als je er niet in slaagt de volledig hoeveelheid voorgeschreven drinkvoeding op een dag te consumeren, meld dit dan aan je diëtist(e). Mogelijk kan een geconcentreerd alternatief de oplossing bieden.

Hoe bewaar je drinkvoeding?

• In gesloten, originele verpakking hoeft drinkvoeding niet in de koelkast.
• Hou de houdbaarheidsdatum in de gaten.
• Consumeer een geopende verpakking op kamertemperatuur binnen de 2 uur, in de koelkast is een geopende verpakking 24 uur houdbaar, in de diepvries 1 week.

Tips om bijvoeding op te starten en vol te houden

• Begin met zachte smaken (bosvruchten, perzik,…) of smaken als chocolade/koffie/cappuccino.
• Begin met kleine beetjes, bv. 50 ml per keer, 3 à 5 keer per dag.
• Consumeer de drinkvoeding gekoeld.
• Neem telkens een beetje op het moment dat je ook je medicatie neemt.
• Wissel af in smaak en textuur (drink, sap, yoghurt, pudding,…). Er is een uitgebreid aanbod, vraag ernaar bij je apotheek of thuisleverancier.
• Maak er ijs(blokjes) van als dat aangenamer voor je is.
• Neem de bijvoeding in de loop van de avond, na je laatste maaltijd van de dag.
• Neem de bijvoeding niet vlak voor of tijdens de maaltijd.
• Neem geen bijvoeding vlak nadat je radiotherapie kreeg, wacht een paar uur.
• Verwerk de bijvoeding in onze recepten.

Hoe lang gebruik je bijvoeding?

Tijdens de behandeling

Zolang het gewicht tijdens de behandeling stabiel blijft of opnieuw stijgt naar je streefgewicht van voor de ziekte, blijft het gebruik van bijvoeding aangewezen. Wanneer het gewicht van voor de ziekte terug bereikt is, kan de bijvoeding afgebouwd worden.

Na de behandeling

Als alle behandelingen afgerond zijn, is het aangewezen de bijvoeding te behouden tot het gewicht van voor de ziekte opnieuw bereikt is. Pas dan kan de bijvoeding afgebouwd worden.

Het stopzetten van de bijvoeding gebeurt best geleidelijk. Het is immers mogelijk dat het gewicht onveranderd blijft als de bijvoeding gehalveerd wordt, maar terug vermindert als de bijvoeding helemaal stopgezet wordt…

Wat als ik drinkvoeding niet (meer) lust?

Een enquête van Stichting tegen Kanker bij diëtisten en mensen met kanker toont dat bijna de helft van de patiënten de drinkvoeding voortijdig stopt. Voor ongeveer 60% van hen is de smaak en de ontwikkeling van een afkeer/aversie een van de belangrijkste redenen om te stoppen. Smaak- en geurveranderingen zijn een frequent probleem bij kankerbehandeling. Vooral de vitamines, mineralen en spoorelementen in de drinkvoeding zouden aan de basis van de slechte smaakwaarneming liggen. Maar ook het ziekteproces en de behandeling(en) kunnen smaakveranderingen teweegbrengen. Het ruime smaakaanbod van drinkvoeding blijkt hiervoor geen oplossing te bieden.

Hieronder enkele tips die kunnen helpen om de drinkvoeding naar je voorkeur te laten smaken:

• Neem telkens een beetje op het moment dat je ook je medicatie neemt.
• Lust je een bepaalde drinkvoeding niet, test dan andere smaken en texturen (fruitsap, pudding, yoghurt, soep, fruitdessert,…). Varieer ook regelmatig: je voorkeuren kunnen veranderen in de loop van de behandeling. Vraag ernaar bij je leverancier.
• Consumeer de drinkvoeding gekoeld (uit de koelkast, met ijsblokje) als de smaak een probleem is.
• Als het volume een probleem is, verdeel de drinkvoeding dan doorheen de dag. Er zijn enkele meer geconcentreerde drinkvoedingen op de markt, waar je een kleiner volume van nodig hebt. Vraag je apotheek of diëtist(e) of dergelijk alternatief bestaat voor de drinkvoeding die jou werd voorgeschreven.
• Sommige fabrikanten bieden hartige (zoute) varianten als je de zoete smaak van drinkvoeding niet lust. Vraag je apotheek of diëtist(e) of dergelijk alternatief bestaat voor de drinkvoeding die jou werd voorgeschreven.
• Raadpleeg de receptenrubriek: je vind er recepten om bijvoeding in te verwerken als tussendoortje, zodat de smaak minder uitgesproken is en je kan variëren.
• Bereid zelf je drinkvoeding, of laat ze bereiden door iemand van je familie of vrienden. Vul deze aan met een multivitaminen –mineralen supplement dat je in pilvorm inneemt. Raadpleeg je diëtist(e) of oncoloog voor het geschikte supplement. Je vindt twee basisrecepten in de receptenrubriek.
• Wissel smaken zoveel mogelijk af: hoe minder variatie, hoe sneller een afkeer kan ontstaan.
• Voeg voor meer smaakvariatie af en toe spuitwater of ginger ale (bv. Canada dry®) toe aan drinkvoeding onder de vorm van fruitsap.
• Als de drinkvoeding te zoet is voor jou, kies dan een bijvoeding met neutrale smaak en breng die zelf op smaak (bv. siroop, fruit, koffiepoeder,…) volgens je voorkeur.
• Als de drinkvoedingen onder de vorm van melkdrank te zoet zijn voor jou, voeg er dan wat koffiepoeder of koffie aan toe.
• Een onaangename smaak of plakkerige mond na het consumeren van de drinkvoeding, spoel je weg door meteen een beetje van iets anders te drinken dat je graag lust ((spuit)water, koffie, thee, sap,…).
• Als de geur te sterk is, consumeer drinkvoeding dan met een rietje, in de oorspronkelijke verpakking.

Lukt het je, ondanks deze tips, toch niet de drinkvoeding te blijven innemen, meld dat dan meteen aan je oncoloog of diëtist(e). Samen kunnen jullie bekijken of aanvullende sondevoeding, bijvoorbeeld ’s nachts, een alternatief kan zijn. Gewichtsstabiliteit nastreven en gewichtsverlies stoppen, op welke manier dan ook, is absolute prioriteit tijdens kankerbehandeling!

Terugbetaling

Een enquête van Stichting tegen Kanker bij diëtisten en mensen met kanker toont dat bijna de helft van de patiënten de drinkvoeding voortijdig stopt. Voor ongeveer 60% van hen is de kostprijs een van de belangrijkste redenen om te stoppen. 

In België is er geen tegemoetkoming door het RIZIV. Hoewel heel beperkt, bieden enkele mutualiteiten en ook enkele aanvullende verzekeringen een terugbetaling. Informeer er daarom zeker naar!

Als de kostprijs een probleem is voor je, is een alternatief de bijvoeding zelf samen te stellen, met behulp van onze recepten.

Recepten bijvoeding

Bekijk via deze link onze recepten in verband met bijvoeding. 

Voor dit dossier werkte Stichting tegen Kanker samen met Benedicte Defever, voedingsdeskundige-diëtiste, met jarenlange ervaring in de klinische voeding, waar bijvoeding tot behoort.

Bronnen

Voor dit dossier werkte Stichting tegen Kanker samen met Benedicte Defever, voedingsdeskundige-diëtiste, met jarenlange ervaring in de klinische voeding, waar bijvoeding tot behoort.

Andere bronnen :

• Bloch A. et al. Eating well, Staying well During and After Cancer. American Cancer Society, 2004.
• Del Fabbro B. et al. Nutrition and the Cancer Patient.  Oxford University Press, 2010.
• Vogel, J. et al. Handboek voeding bij kanker, Utrecht: de Tijdstroom, 2012.